De kunstzinnige ontnuchtering

"Arte? Todo es posible!" De Italiaanse, provocerende kunstenaars zeiden het zwijmelend van vrijheid in de zestiger jaren. Alles mocht. Alles kon. Geen hiërarchie meer. Geen grenzen meer. Vrijheid! Zo ontstond Arte Povera in de jaren zestig. Arte Povera was kunst gemaakt van vuilnis en andere rare materialen, als opstand tegen de verheerlijkte consumptiemaatschappij, met als doel cultuur en natuur te verenigen. ‘Alles is kunst’ was de kern. Is die vrijzinnige gedachte nog levend in de 21ste eeuw? “Is dit kunst?” Ik sta met een vreemd uitziend schilderij tussen de voort deinende mensenmassa op het Amsterdamse Spui. Ik heb getracht Arte Povera te maken. Ik speurde de straten af en vond sigarettenpeuken, colaflesjes, pennen, doppen, bloemen en spijkers. Ik dupeerde alles op een wit doek en verwerkte het met verf. Ik verstopte er een symbolische betekenis in, die de ideologie van Arte Povera raakt: de rommel, de overblijfsels van de consumptiemaatschappij worden in een geschilderde spiraal meegevoerd, naar een afgrond die de ondergang van het consumentisme symboliseert. Zo ontstond mijn amateuristisch schilderij, een middel om de hedendaagse visie op kunst onder de loep te nemen. Rommel is kunst? “Kunst? Dat? Ja, natuurlijk! Het is strange.” Een duidelijk stoned duo prevelt strange met een lange aa. Een diplomaat kijkt een paar minuten en verkondigt dan met ijzige stem: “Ja, het is kunst want ik zou het in de huiskamer hangen.” Een kunstenares kijkt kritisch en verzucht dan: “Ja, ja, ja. Het is kunst, ik ben het helemaal zat met al het hiërarchische en elitaire binnen de kunst. Kunst moet onbeperkt zijn.” Een Amerikaan wil het schilderij meteen kopen: “Art? That’s your own opinion, but how much is it?” Zo werpen vele verschillende mensen een blik op de rommelkunst in mijn hand. Een grote diversiteit aan reacties is het gevolg. De reacties, de verschillende visies op kunst zijn in te delen in groepen. Als eerste is er een clubje die vindt dat kunst kunst is als de maken dat vindt en propagandeert. Een van hen zei: “Als u zegt dat het kunst is, dan is het kunst. Als de kunstenaar het kunst vindt, dan is het kunst.” Ook de oude mevrouw vindt dat: “Het is kunst, want iemand heeft het gemaakt. Het is een manier geweest om emoties te uiten.” Dan zijn er de mensen die vinden dat mijn knutselwerk kunst is omdat het ‘anders’ is. Kunst als vreemd, onbegrijpelijk fenomeen. Niet mooi maar anders. Weer anderen stellen de eis aan kunst dat het aangenaam moet zijn voor het oog. Kunst draait om schoonheid, verhevenheid. Sommigen zeggen: “Nee, geen kunst, het is niet mooi.” De tegenstanders daarvan zeggen: “Kunst ja,ja! Want het is leuk en lief en speels met al die kleuren, mooi gemaakt!” Dan zijn er nog de fanatiekelingen die enthousiast beweren: “Kunst? Natuurlijk! Kunst is autonoom.” Tot slot zijn er de mensen bij wie kunst gaat om gevoel: “Mijn verbeeldingsvermogen wordt in werking gezet, wordt geactiveerd. Ik voel iets. Ik voel iets vrolijks maar bedreigends bij het schilderij. Het is absoluut kunst.” En de mevrouw die de hond uitlaat: “Ja het is kunst omdat het hetgeen wat ik ken in nieuwe verhoudingen zet, het laat me anders naar de werkelijkheid kijken. Ik associeer en probeer de boodschap die een kunstwerk in zich heeft te analyseren, het kunstwerk prikkelt.” Een woord Kunst. Gaat het om niets, om autonomie, om schoonheid, om gevoel, om vreemdheid? Is kunst iets persoonlijks? Vele bollebozen schreven er dikke boeken over, analyseerden het menselijk brein, maar alles restte in een grote diversiteit aan meningen. 90 procent van de mensen die een blik worpen op mijn schilderij, vonden het kunst, terwijl het niet meer was dan een knutselwerk, gemaakt in een expressionistische bui. De alles-is-kunst-gedachte die haar oorsprong vindt in de Arte Povera in de jaren zestig leeft nog steeds stilletjes, alleen dan wel met daarbinnen een mozaïek aan visies. Kunst is alles, maar niet meer dan een raadsel. Dan verschijnt daar een deftige meneer met een calvinistische bril en een diplomatisch koffertje in zijn hand: “Kunst dame? Onthoud dit: Kunst is maar een woord.” En zo is het.